بررسی سیستم های دانخوری در مرغان مادر

دکتر سروش خادمیان

دارای بورد تخصصی بهداشت و بیماری های طیور دانشگاه شهید چمران اهواز

در ابتدا تغذیه پرندگان بر روی زمین بوده، سپس به طور دستی در بشقــاب و یا تراف توزیع گردید. شاید برای چندین قرن روش فوق اجرا می شد تا اینکه با تغییرروش پرورش از حالت سنتی به صنعتی تغییر روش در تغــذیه صورت گرفت. درسال 1938میلادی اولین سیستم تراف زنجیر جهت مصـرف صنعتی طیور معرفی گردید. پس از آن روش صنعتی توزیـع خوراک جهت انواع طیـور صنعتی معـرفی گردید. امروزه سیستم تراف و زنجیـر علیـرغم معرفی سایر سیستم های کارآمـد توزیع خوراک همچنان مورد علاقه بسیاری از پرورش دهندگان می باشد. اوایل دهه 1950 میلادی اولین دانخوری های بشقابی به صنعت طیور آمریکا معرفی گردید. تعدادی از این بشقاب های گرد به یک لوله افقی که خوراک را منتقل نموده متصل شده بودند و شکاف در لوله باعث می شد که خوراک به داخل بشقاب بریزد که وجود بخش مخروطی موجب می شد تا از مصرف خوراک به شکل کمیت محدود اطمینان حاصل گردد.

اصلاحات بر روی دانخوری بشقابی، ارتفاع بخش مخروطی شکل و امکان تخصیص کمیت مشخص خوراک به داخل هر بشقاب صورت گرفت. نصب گریل بر روی دانخوری بشقابی فضای کافی جهت دسترسی پرندگان فراهم آورده، امکان رقابت پرندگان ضعیف تر با پرندگان قوی تر و تهاجمی تر را کاهش داده و همچنین از ریخت و پاش خوراک به خارج از بشقاب ممانعت نمود. از زمانی که دانخوری بشقابی به لوله متصل شده و توزیع دان یکنواخت امکان پذیر شده، بخش زیادی از گله در یک زمان دان می خورند، خوراک با کمیت و کیفیت یکسان در اختیار کل گله قرار گرفته است.

پرورش دهندگان مرغ غالبا از اختلاف زیاد در روند وزنی بین پرندگان یک گله زمانی که از دانخوری سنتی تراف زنجیر استفاده نموده ناراضی بودند. این عدم یکنواختی به دلیل نوع دسترسی به خوراک در سنین پایین تر و سرعت پایین حرکت زنجیر که موجب می شد پرندگان فعال تر بخش های با کیفیت تر و یا درشت تر خوراک را از زمان شروع حرکت زنجیر که در دسترس بوده را انتخاب نموده و از طرفی دیگر پرندگانی که در جایگاه اجتماعی پایین تری داخل گله برخوردار بوده از بخش های بی کیفیت تر خوراک بهره مند شوند. در سیستم دانخوری بشقابی که دان در داخل لوله منتقل شده این ضعف به دلیل عدم دسترسی پرنده به خوراک در حال انتقال وجود نداشته و  پرنده تنها به خوراکی که داخل بشقاب ریزش کرده دسترسی دارد و هر بشقاب بدون توجه به موقعیت آن در سالن دان تازه دریافت نموده و کیفیت خوراک در کل مسیر یکسان است.

در دهه 1980 میلادی زمانی که سرعت دانخوری زنجیری افزایش یافت و گریل نصب گردید برخی موارد منفی سیستم دانخوری تراف و زنجیر برطرف گردید و بازده اقتصادی آن افزایش یافت.

توانایی افزایش ارتفاع سیستم و وینچی نمودن تراف، افزایش ظرفیت هاپر و خطوط رفت و برگشت، افزایش سرعت زنجیر (36 متر در دقیقه)، امکان برطرف نمودن مشکل توزیع خوراک، اطمینان از سرعت بالا (انطباق سیستم به لحاظ جنس تراف و تنظیمات زاویه مهم است) در توزیع خوراک و کاهش رقابت پرنده جهت یافتن جایگاه کافی و مناسب خود و در نهایت اطمینان از این نکته که هر پرنده سهمیه تخصیصی خود را همزمان دریافت نماید در برطرف نمودن نقاط ضعف سیستم تراف و زنجیر کمک کننده بوده است. جهت اطمینان از توزیع مناسب خـوراک، اندازه گیری سطح خوراک در 7 نقطه از سالن می تواند شاخص مناسبی باشد.

 با این حال اکثر پرورش دهندگان مرغ گوشتی به دلیل توانایی دسترسی پرنده از سنین پایین و همچنین توانایی بالا بردن سیستم جهت شستشو و آماده سازی سالن، سیستم دانخوری بشقابی را ترجیح می دهند. اما در مورد مرغ مادر شرایط متفاوت است.

تغییرات و بهبود ژنتیکی در نژاد طیور امروزی، پرورش دهندگان به خصوص پرورش دهندگان مرغ مادر را جهت دستیابی به عملکرد مناسب مجبور به محدودیت در دسترسی و مصرف خوراک نموده است. دانخوری بشقابی توانایی توزیع کنترل شده، سریع و یکسان به لحاظ کیفیت خوراک را دارا می باشد و امکان توزیع خوراک در مقادیر کم روزانه را نیز ممکن می سازد. در اوایل دهه 1980 میلادی محققین دریافتند که مصرف خوراک جدا برای هر جنس نر و ماده عملکرد گله مولد را افزایش می دهد. نیازهای تغذیه ای جنس نر و ماده متفاوت بوده لذا دانخوری مخصوص هر جنس ابداع گردید. خروس از دانخوری بشقابی و یا تراف مخصوص خود استفاده نموده و جهت مرغ نیز سیستم تراف زنجیر و یا بشقابی با گریل تخصیص داده شد. عرض دهانه گریل به اندازه ای بوده که تنها مرغ ها توانایی دسترسی به خوراک مخصوص خود را داشته و سر خروس از آن عبور نمی نماید.

و حال سوال اینجاست، در بین انواع سیستم دانخوری موجود کدام یک بیشترین کارآیی را در تغذیه مناسب گله  مادر دارد، بشقاب گرد، بشقاب بیضی، تراف زنجیر، تراف اوگر، تغذیه روی بستر و ...

سوال این نیست که کدام سیستم بهتر بوده بلکه باید دید کدام بیشترین قابلیت اجرا در رسیدن به بهترین کارآیی را دارد؟ اکثر این سیستم ها در صورتیکه به درستی مدیریت شوند قابلیت رسیدن به بهترین نتیجه را دارد. گاه برخی مجموعه های پرورش طیور به دنبال به روزترین تجهیزات بوده، در حالی که یک سیستم ساده کارآمد از سیستم مجهز ناکارآمد عملکرد بهتری دارد. مطمئنا برخی سیستم ها نیروی انسانی بیشتری نیاز داشته و به لحاظ اقتصادی باید این شاخص را لحاظ نمود.

هدف از سیستم تغذیه در سالن های بسته امروزی چیست؟ در این سیستم تعداد بالایی پـرنده همزمان و متناسب با جیره غذایی مربوط به سن تغذیه می شوند. هر پرنده باید شانس یکسان، جهت دریافت کمیت یکسان خوراک را داشته باشد. هدف اصلی سیستم های تغذیه باید این باشد. یکنواختی گله در طول دوره زندگی جهت بالفعل نمودن بالقوه های ژنتیکی هر نژاد ضروری می باشد. هرچه گله یکنواخت تر باشد مــاندگاری بالاتر تولید مــشاهده می گردد و هرچه ماندگاری تولید بالاتر، شاهد تکرار موفقیت خواهیم بود.

یکنواختی گله بسته به میزان و چگونگی مصرف خوراک روزانه بستگی دارد. با این پیش فرض که خوراک، ساخت مناسبی داشته و اجزاء خوراک از پراکندگی پایینی برخوردار بوده، پس از آن نحوه توزیع خوراک مهم است.

فضای ناکافی دانخوری و توزیع نامناسب خوراک 2 عامل اصلی یکنواختی پایین گله می باشند. گله های با یکنواختی بالای 80 % شروع و ماندگاری بهتری در تولید خواهند داشت. یکنواختی مناسب مستلزم نظارت مستقیم بر نحوه توزیع خوراک، تعذیه پرنده و رفتار پرنده می باشد. بر روی برگه وزن کشی گله نوسانات یکنواختی مشاهده میگردد که باید اثر نحوه توزیع خوراک، فضای منــــاسب دانخوری، اجرای صحیح برنــامه تغذیه توسط مسئول آن و ... بررسی گردد. مدت زمان مصرف خوراک، تنظیم ارتفاع دانخوری، شکستگی سیستم و نشت ذرات خوراک باید بررسی گردند.

نکات اصلی که باید لحاظ گردند تا سیستم دانخوری کفایت مناسبی داشته باشد:

فضای کافی دانخوری، ارتفاع مناسب دانخوری، دانخوری جداگانه برای مرغ و خروس، شکل مناسب خوراک، آردی، کرامبل و یا پلت، توزیع مناسب پرنده در سالن و زمان مناسب توزیع خوراک (در سیستم زنجیری زیر3 دقیقه) از نکات مهم در این زمینه محسوب می گردند.

کمپانی های مختلفی طرح و اشکال مختلف بشقاب های د انخوری را تولید نموده اند. رنگ سفید، نارنجی، قرمز و زرد در طراحی این بشقاب ها دیده شده که در جلب توجه پرنده و کیفیت تغذیه نقش دارند. ویژگی کفی بشقاب، رینگ های داخلی و خارجی جهت کنترل دسترسی به کمیت مورد نیاز خوراک در سنین مختلف و نوع پرنده از ویژگی های متفاوت کارخانه تولید کننده است. بشقاب بیضی شکل نسبت به بشقاب گرد 14% و نسبت به تراف 40% فضای دانخوری بیشتر فراهم مینماید.گریل دوبل در مرغ مادر نیز به تازگی مورد استفاده قرار می گیرد.

هر 4بشقاب دوبل فضایی معادل 940 سانتی متر معادل 3.66 متر دانخوری زنجیری می باشد. گریل بشقاب دوبل 18 دریچه داشته، فضای مناسبی برای پرنده فراهم نموده، میزان پرت خوراک کم بوده و خوراک در زمان کوتاهی توزیع می شود. برای هر بشقاب 22 قطعه پرنده می توان در نظر گرفت. در این بشقاب ها فضای بیشتری نسبت به تراف برای هرقطعه می توان در نظر گرفت. در فضای یکسان 3.05 متر دانخوری دوبل در برابر 3.05 دانخوری تراف زنجیر 20 قطعه پرنده بیشتر میتوان لحاظ نمود. هر 4بشقاب با تخصیص 10.7 سانتی متر 88 قطعه پرنده جای خواهد گرفت اما در 3.05 متر دانخوری زنجیری و تخصیص فضای 13 سانتی متر به ازای هر قطعه، 47 قطعه پرنده جای خواهد گرفت.

دانخوری بشقابی جهت مرغ مادر در سیکل 24 ساعته باید مقدار مشخصی از خوراک را بتواند توزیع نماید. سیستم وزن کشی خوراک و انتقال آن به هاپر می تواند دستی و یا اتومات باشد. در صورتی که بشقاب بــرای هر 12 پرنده در نظر گرفته شود در اوج تولید برای آمیخته های مختلف کمیت خوراک از 1800 گرم تا 2200 گرم می تواند متفاوت باشد. (راس، هوبارد و ...). ظرفیت بشقاب باید به گونه ای باشد که بتواند حداقل و حداکثر خوراک را در اختیار پرنده قرار دهد.

بسته به تــوان موتور حدود 10.6 کیلوگرم خوراک در دقیقه به بشــقــاب ها منتقل می گردد. در صـــورت نصب پن مادر در ابتدای دوره و استفاده از هاپرها، باید به محل نصب هاپر در وسط آشیانه و برای هر خط هاپر مستقــل دقت نمود. در صورت تمایل برای امکــان معلق نمودن سیستم (بالا و پایین رونده) فــاصله گیره ها بیش از 3 متر نباشد.

جهت انطباق با دانخوری بشقابی باید از سن پایین بشقاب را روی بستر بـه پرنده معرفی  نمود. هم زمـــان با رشد پرنده ارتفاع دانخوری افزایش یابد. ارتفاع صحیح نقش بسیار مهمی در ممانعت از پرت خوراک و بهبود عملکرد و ضریب تبدیل غذایی دارد. در 5 روز ابتدایی حداقل 2مرتبه در روز سیستم عمل نماید. پس از گذار از مرحله ابتدایی پرورش، فاصله لبه دانخوری با ورودی بخش گردنی پرنده به داخل فضای سینه 25 میلی متر باشد.

در جداول فوق فضای مورد نیاز دانخوری هر نژاد ذکر گردیده و جهت انتخاب دانخوری مناسب باید شرایطی را که می توان به واسطه آن مدیریت رفاه پرنده را فراهم آورد مد نظر قرار داد .