استانداردهای مورد نیاز در پرورش مرغ تخمگذار

گردآوری: هانیه سادات بنی کمال و رسول کریمی

به ترتیب دانش آموخته کارشناسی ارشد و دانشجوی دکترای فیزیولوژی دام دانشگاه تهران

تهیه و انتخاب وسایل مناسب و کافی یکی از مسائل مهم و اساسی در پرورش طیور بشمار می‌رود. زیرا این امر علاوه بر اینکه از نظر بهداشتی و تولید مهم است، از نظر سهولت کار و اداره مرغداری نیز کمک بسزایی می‌نماید. از این رو هر مرغدار در وهله اول بایستی سعی نماید که وسایل لازم را با توجه به استاندارها در اختیار مرغ قرار دهد. اصولا سالن ‌های مخصوص نگهداری نیمچه و مرغ‌ های تخمگذار در ایران به دو صورت معمولی (باز) و بسته یا ویندولس ساخته می‌شود و بسته به موقعیت محل، سلیقه و مدیریت به ابعاد و اشکال مختلف ساخته می‌شود. ولی امروزه بیشتر در مرغداری‌های ایران از ساختمان‌های سوله استفاده می‌شود که اغلب دارای ابعاد استاندارد با عرض 12 – 14 متر و طول 100 تا 120 متر است. بر اساس ظرفیت این سالن‌ها وسایل مربوطه تهیه و نصب می‌گردد. از این سالن‌ها ممکن است هم برای پرورش جوجه‌ها و نیمچه ها قبل از تخمگذاری و هم برای مرغ های تخمگذار در قفس استفاده شود. دو روش کلی برای پرورش مرغ تخمگذار متداول هست :

1) روش نگهداری در روی زمین(بستر)

در این روش مرغ ها دوره تخمگذاری را در روی زمین می‌گذرانند. این روش از پرورش ممکن است بصورت بسته یا نیمه بسته باشد. بستر سالن‌های تخمگذاری حدود 10 سانتیمتر است که هر هفته نیز مقداری بستر به آن اضافه می‌شود. در این روش کف لانه از مواد ساختمانی مثل سیمان و یا آجر ساخته می‌شود و در روی آن از مواد مختلفی به عنوان بستر استفاده می‌شود. این مواد باید خشک و نرم بوده و رطوبت‌پذیر و بدون گرد و غبار باشد. بهترین ماده برای بستر تراشه نجاری و خاک اره می‌باشد و در صورت عدم دسترسی به این مواد می‌توان از کاه غلات استفاده نمود. در روش بستر در هر مترمربع 4 تا 6 مرغ تخمگذار پــرورش داده می‌شــود. تراکم بیش از حد باعث مشکلاتی از قبیل بیمــاری خود خوری را بدنبال خواهد داشت. برای هر مرغ تخمگذار حدود 10 تا 15 سانتیمتر دانخوری در نظرگرفته می‌شود. این دانخوری بایستی به آسانی قابل تمیز کردن باشد و بطریقی ساخته شود که اتلاف غذا در آن حداقل باشد. مصرف آب در مرغ تخمگذار زیاد است، لذا همیشه بایستی آب تمیز و فراوان در اختیار آن‌ها باشد. هر مرغ به 5/2 سانتیمتر آبخوری نیاز دارد. اگر از آبخوری سیفونی استفاده می‌شود، هر آبخوری برای 50 قطعه کافی خواهد بود. ارتفاع آبخوری معمولا حدود 30 سانتمتر در نظر گرفته می‌شود. در روش بستر می‌توان از انواع مختلف آبخوری مانند نــاودانی، مدور و بشکه‌ای، سیفونی و اتوماتیک استفاده کرد. ظرفیت مخزن بشکه‌ای برای مرغ‌ها 8 لیتر است و معمولا بسته به نوع پرنده و فصل برای هر 100 پرنده 1 تا 2 آبخوری بشکه‌ای در نظر می‌گیرند. همچنین در روش بستر از دانخوری‌‌های ناودانی، مدور و بشکه‌ای و اتوماتیک استفاده می‌گردد.

به صورت خلاصه استانداردهای لازم در روش بستر به صورت ذیل می باشد:

تعداد مرغ در متر مربع: 4 - 6

دانخوری برای هر مرغ (سانتی متر): 10 - 15

آبخوری برای هر مرغ (سانتیمتر): 2 - 3 

تعداد مرغ برای هر لانه تخمگذاری: 5 - 6 

2) روش نگهداری در قفس

امروزه در تمام کشورهای پیشرفته دنیا برای پرورش و نگهداری مرغ‌های تخمگذار از قفس استفاده می‌شود. این روش به علت مزایای اقتصادی و بهداشتی که دارد علاوه بر مرغ‌های تخمگذار برای پرورش جوجه‌های گوشتی و حتی مادرهای گوشتی و تخمگذار به کار برده می‌شود به طوری که به مرور در تمام زمینه‌های تولید طیور جانشین روش بستر شده است. در ایران نیز خوشبختانه این روش مورد اقبال تولیدکنندگان تخم ‌مرغ قرار گرفته است به طوری که تقریبا بیش از 90 % از مرغ‌های تخمگذار با این روش نگهداری می‌شوند. اصول ساختمانی قفس‌های پرورش مرغ تخمگذار - جنس مصالحی که به کار می‌رود باید محکم و در عین حال سبک و قابل ضدعفونی باشد. - اندازه قفس‌های انفرادی باید طوری انتخاب شوند که در عین حالی که از نظر جا به صرفه باشد، مرغ نیز راحت باشد. ارتفاع آن بـه اندازه‌ای باشد که مرغ بتواند به راحتی در آن بایستد و عرض و طول آن هم به اندازه‌ای باشد که مرغ به راحتی بتواند به دور خود بچرخد. - کف قفس باید از میله‌های مشبک ساخته شود. اندازه چشمه‌های آن باید به اندازه‌ای باشد که هم مرغ به راحتی روی آن حرکت کند و هم مدفوع به سهولت از بین آن‌ها گذشته و پایین افتد. به علاوه کف آن باید خیلی محکم باشد که بتواند وزن مرغ را تحمل کند؛ نباید زبر و خشن باشد که باعث شکسته شدن تخم ‌مرغ‌ها شود؛ شیب کف هم باید مورد توجه قرار گیرد زیرا شیب خیلی زیاد باعث خواهد شد که تخم مرغ به سرعت بغلتد و موجب ترک‌دار شدن تخم‌مرغ‌ها گردد و شیب کم باعث کثیف شدن و همچنین شکستن تخم مرغ در زیر پای مرغ خواهد شد. - درب قفس‌ها، به هر شکلی که ساخته می‌شوند باید طوری تعبیه شوند که از فرار مرغ ها جلوگیری کنند و باز و بسته کردن آن ها هم آسان باشد تا در موقع واکسیناسیون یا گرفتن مرغ وقت زیادی را نگیرد بدین منظور پهنای درب باید به اندازه کافی باشد. - دانخوری و آبخوری‌ها باید به نحوی طراحی شده باشند که از ریخت و پاش جلوگیری شود، منوط به این که مرغ بتواند به آسانی از آن‌ها استفاده کند.

انواع قفس مرغ های تخمگذار

1) قفس های پله ای معمولی

این قفس‌ها به نام‌های تریبونی، کالیفرنیای نامیده می‌شود. آبخوری‌ها و دانخوری‌ها معمولا ناودانی بوده و جنس آن ممکن است از آهن گالوانیزه، آلومینیوم و یا پلاستیک بــاشد.

اندازه هـر قفس انفرادی طبق استاندارد معمول در ایران به قرار زیر است:

طول 23 سانتیمتر و عرض 40 سانتی‌متر، ارتفاع در جلو43 و در عقب 40 سانتی‌متر است.

کف با شیب مـلایمی عقب به جلو ادامه می‌یابد و تا 15 سانتیمتر از قفس خارج می‌شود. به طوری که بعد از تخم‌گذاری تخم مرغ به آرامی از قفس خارج شده و در جلوی آن قرار می‌گیرد و کارگر آنها را به سهولت جمع‌آوری می‌نماید.

عمق دانخوری 10 سانتی‌متر و عرض آن نیز 10 سانتی‌متر است.

عرض و عمق آبخوری‌ها 5 سانتی‌متر می‌باشد.

2) قفس‌های چند طبقه و اتوماتیک

در مکان‌هایی که امکانات تکنیکی فراهم است، معمولا از قفس‌های چند طبقه و اتوماتیک استفاده می‌شود. بدین ترتیب حـداکثر صرفه‌جویی در کار و جایگاه صورت می‌گیرد. این قفس‌ها ممکن است 4 تا 5 طبقه یا بیشتر و بسته به نوع ساختمان در هر قفس چند مرغ نگهداری می شود که استاندارد آن در اروپا، آمریکا و بیشتر کشور های دنیا 9 مرغ در هر قفس می باشد.

دیواره قفسه‌ها از آهن گالوانیزه ساخته شده و کف مشبک و شیب‌دار است.

غذا به وسیله دانخوری‌های اتوماتیک زنجیری و یا به وسیله واگن دان که در طول قفس‌ها در ساعات معینی به حرکت در می‌آید در اختیار مرغ گذاشته می‌شود.

بسته به اینکه در هر قفس چند عدد مرغ قرار دهند و یا اینکه قفس‌ها چند طبقه باشد تعداد مرغی که در هر متر مربع زیربنا جای می‌گیرد فرق می‌کند، مثلا: چنان‌که قفس 5 مرغی باشد، در قفس‌های 3 طبقه 24-20 مرغ و در قفس‌های 4 طبقه 32 مرغ در هر مترمربع زیربنا می‌توان ریخت.

در قفس های استاندارد (اروپایی) مساحتی که برای هر مرغ در قفس در نظر می‌گیرند 44.6 سانتیمتر مربع است. اندازه قفس‌های 9 مرغی طول 1.2 ، عرض 46 سانتی‌متر، ارتفاع قفس در جلو 45 سانتیمتر و در عقب 39 سانتیمتر می‌باشد.

انواع آبخوری در روش قفس:

- آبخوری ناودانی: این آبخوری بطور سرتاسری در جلو قفس قرار می‌گیرد. در این روش مصرف آب زیاد بوده و مرتبا باید آبخوری ضدعفونی و شستشو گردد.

- آبخوری فنجانی در کنار هر قفس یک فنجان کوچک به قطر 2.5 سانتیمتر وصل شده است که به وسیله دستگاه تنظیم تا ارتفاع معین در آن آب قـرار می‌گیرد.

- آبخوری نیپل یا پستانکی در کنار هر قفس 2 تا 3 سرپوش مخصوص تعبیه شده است که آب بصورت قطره از آن خارج می‌شود. معمولا هر پستانک برای 4 تا 5 مرغ در نظر گرفته می‌شود.

منابع :

- اصول پرورش طیور- دکتر مرادعلی زهری- سال 1384 - موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

- اصول علمی و عملی پرورش طیور- دکتر جواد پور رضا- سال 1379- انتشارات جهاد دانشگاهی، واحد صنعتی اصفهان.